امروزه روش های مختلفی جهت تشخیص پیش از تولد ناهنجاری های کروموزومی در حال انجام است. اما در برخی موارد سرعت انجام آزمایش بسیار حیاتی می باشد. به عنوان مثال در مواردی که نتیجۀ غربالگری و یا سونوگرافی به‌طور مشخص ریسک وجود اختلالات تعدادی را در یکی از کروموزوم‌های مورد بررسی در غربالگری (13، 18 و 21) مطرح کند و سن بارداری از ۱۷ هفتۀ کامل گذشته باشد، از آنجایی که مجوز قانونی ختم بارداری جنین مبتلا تنها تا پایان هفتۀ ۱۸ بارداری (۱۸ هفته و ۶ روز) صادر می‌‌شود، بنابراین زمان کافی برای دریافت مجوز ختم بارداری پس از آماده شدن جواب کشت کروموزومی (حدود 14 روز) در اختیار نخواهد بود، از این آزمایش سریع در کنار یک روش سریع دیگر برای تعیین وضعیت بیماری جنین استفاده می شود.
کاریوتایپ یکی از پرکاربرد ترین آزمایشاتی است که در تشخیص پیش از تولد انجام می شود. در این آزمایش نیاز به کشت سلول های جنینی حاصل از آمنیوسنتز یا بیوپسی گرفته شده از جفت، می باشد. کاریوتایپ امکان تشخیص تغییرات شمارشی و ساختاری بزرگ را در کلیه کروموزوم ها فراهم می سازد اما وقتگیر است و نیازمند بکارگیری تکنیک های تخصصی است. آماده شدن جواب آزمایش بین 14 تا 17 روز به طول مى انجامد و در این مدت خانواده در اضطراب آماده شدن جواب آزمایش هستند.
در طي 10 سال اخير تکنيکPCR فلورسنت کَمّي (QF-PCR) براي تشخيص سريع پيش از تولد ناهنجاری هاي کروموزومي شايع (ناهنجاری کروموزوم های 13، 18، 21، X و Y) به کار گرفته شده است. لازم به ذکر است هر انسان سالم 2 کروموزوم از تمامی کروموزوم های غیر جنسی دارد و در مجموع 22 جفت کروموزوم غیر جنسی و 2 عدد کروموزوم جنسی دارد. اکثریت مشکلات تعدادی کروموزوم ها برای جنین کشنده و غیر قابل تحمل هستند، به عنوان مثال اگر بجای دو عدد از کروموزوم 1، سه عدد و یا یک عدد وجود داشته باشد، جنین قادر به تحمل این وضعیت نمی باشد و از بین می رود. تنها چند کروموزوم هستند ( کروموزوم های با میزان کم ژن) امکان تولد جنین با مشکلات تعدادی برای این کروموزوم ها وجود دارد که طبیعتاً نوزاد با مشکلات بسیار زیادی روبرو خواهد بود. این مشکلات عبارتند از:
- 3 تا شدن کروموزوم های 13، 18 و 21
- نوزادی با تنها یک کروموزوم جنسی X
- نوزاد پسری با یک کروموزوم X اضافه (XXY)
بنابراین آزمایش های سریع مولکولی معمولاً برای بررسی کروموزوم های جنسی و کروموزوم های 13، 18 و 21 انجام می شود. زمان مورد نیاز برای انجام این آزمایش، 3-2 روز کاری است. در اين روش تکرارهاي کوتاه (STRs) موجود بر روي کروموزوم هاي 13، 18، 21، X و Y با استفاده از نشانگرهاي فلورسنت تکثير می شود، نتيجه آزمايش در هر دو حالت نرمال (46 کروموزوم) و يا داراي آنوپلوئيدي (وجود تعدادی غیر از 46 کروموزوم) با یک تست تشخیصی سریع دیگر همچون MLPA و یا FISH سریع (بدون کشت سلول) و یا آزمایش بسیار پیشرفته array CGH تاييد مي گردد. توجه به این نکته ضروری است، که در حال حاضر اخذ مجوز ختم بارداری در صورت وجود مشکلات تعدادی کروموزوم ها از طریق پزشکی قانونی تنها با در دست داشتن نتیجۀ QF-PCR میسر نیست، اما چنانچه نتیجۀ حاصله توسط تکنیک سریع دیگری نظیر MLPA تأیید گردد، امکان ختم بارداری وجود خواهد داشت. ما این امکان را فراهم کرده‌ایم که با انجام آزمایش MLPA و یا FISH و یا array CGH به طور همزمان با QF-PCR ، به فاصلۀ حدوداً 4-3 روز کاری پس از ارائۀ نمونه به آزمایشگاه، نتایج آزمایش با صحت نزدیک به 100 درصد آماده گردد.
فوائد بکارگیری تکنیک QF-PCR
1– حساسیت و اختصاصیت بالا (منفی و مثبت کاذب پایین) برای ناهنجاری های شایع کروموزومی (کروموزوم های 13، 18، 21، X و Y)
2- هزینه تست نسبت به دیگر تست ها پایین تر است
3- به علت کاربرد مارکر های STR در این روش، انجام آزمایش بر روی نمونه های جنینی که آلوده به سلول های مادری است امکان پذیر می شود (در روش های دیگر مخصوصاً در روش هایی که کشت انجام نمی شود در صورتیکه نمونه مایع آمنیوتیک در هنگام نمونه برداری توسط پزشک، به خون مادر آغشته شود ممکن است نتیجه تحت تاثیر این آلودگی قرار گیرد).
محدودیت های تکنیک QF-PCR
1- عدم قدرت تشخیص اختلالات در کروموزوم‌های دیگر به غیر از کروموزوم‌های ۱۳، ۱۸، ۲۱، X و Y
2- QF-PCR روشی قابل اطمینان برای تشخیص حذف ها و موزائیسم های (وجود دو رده سلولی مختلف) با مقدار کمتر از 20% نمی باشد.
3- در موارد بسیار نادری جواب آزمایش نمی تواند گویای وضعیت کلیه مارکر ها بر روی یک یا چند کروموزوم باشد. در این موارد نمونه ها به روش انجام QF-PCR برای یک کروموزوم اختصاصی و یا FISH و array CGH مورد بررسی قرار می گیرد.
نمونه مورد نیاز
پرز های جفت یا مایع آمنیوتیک با برچسب نام و مشخصات نمونه به همراه خون وریدی مادر (5 تا 10 میلی لیتر در لوله آغشته به ماده ضد انعقاد EDTA) می بایست به آزمایشگاه ارسال گردد. در این آزمایشگاه، آزمایش بر روی نمونه خون مادری برای تشخیص دقیق تر و حذف خطاهای آلودگی نمونه با خون و یا بافت مادری، به صورت رایگان انجام می گیرد.
آزمایشگاه ژنتیک پزشکی مرکز درمان ناباروری شیراز جزو معدود آزمایشگاه های ژنتیکی است که کلیه تست های نام برده قابل انجام می باشد.