تشخیص ژنتیکی پیش از لانه گزینی (PGD) برای آنیوپلوئیدی ، آزمون ژنتیکی قدرتمندی است که ممکن است در طول درمان IVF، جهت بررسی ناهنجاری های عددی و ساختاری کروموزومی بر روی جنین یا جنین ها انجام گیرد. قبل از انتقال جنین به رحم مادر، از تخمک لقاح یافته با استفاده از ابزار های قدرتمند تعدادی سلول جدا می گردد و تحت بررسی کروموزومی قرار می گیرد و در صورت نرمال بودن تعداد و ساختار کروموزوم ها، جنین به رحم مادر انتقال داده می شود. تست PGDکمک می کند تا پزشکان برای بیماران تحت درمان با IVF، جهت انتقال جنین تصمیم گیری کنند.
این روش این امکان را می دهد تا تمام 24 نوع کروموزوم (22 نوع کروموزوم اتوزوم و کروموزوم های X و Y) را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و در صورتی که جنین از لحاظ تعدادی و ساختاری کروموزوم ها دچار اختلال باشد، آن به رحم مادر انتقال داده نمی شود. به طور معمول 23 جفت کروموزوم در هر سلول انسان وجود دارد. تغییر عددی در تعداد کروموزوم ها آنیوپلوئیدی نامیده می شود. آنیوپلوئیدی مسئول اکثریت قریب به اتفاق سقط های خود به خودی در سه ماهه ی اول بارداری است و همچنین می تواند به نقص هنگام تولد و عقب ماندگی ذهنی در نوزادان زنده متولد شده، منجر شود. اکثر انواع آنیوپلوئیدی ها با بقای جنین سازگار نیستند. شایع ترین سندرم های ناشی از آنیوپلوئیدی کروموزوم های غیر جنسی عبارتند از سندرم داون (تریزومی کروموزوم 21)، سندرم ادوارد (تریزومی کروموزوم 18)، و سندرم پاتو (تریزومی کروموزوم 13). آنیوپلوئیدی ها معمولاً ارثی نیستند و می تواند هر کروموزومی را شامل شود؛ با این حال، با افزایش سن مادر، احتمال بروز آنیوپلوئیدی در جنین به شدت افزایش می یابد. به گونه ای که در مادران بالای سن 40 سال حدود 70 % از جنین های تشکیل شده از تخمک آن ها دارای مشکلات تعدادی کروموزومی هستتند.
امروزه با استفاده از تکنیک array CGH، جنین ها را قبل از انتقال به رحم مادر از لحاظ بررسی تعداد کروموزوم ها غربالگری می کنند. در آزمایشگاه ژنتیک پزشکی مرکز درمان ناباروری شیراز با استفاده از این تکنیک پیش از انتقال جنین به رحم مادر با جداسازی 10-8 سلول (تروفکتودرم) در مرحله بلاستوسیت (روز پنجم بعد از لقاح) از تخمک های لقاح یافته (جنین ها) ، به بررسی کروموزوم های آن ها بررسی می گردد. روش array CGH دارای دقت 99٪ می باشد.
مزایای انجام PGD با روش array CGH چیست؟
در بررسی جنین ها با استفاده از میکروسکوپ، جنین های نرمال از جنین های غیر نرمال غیر قابل تشخیص می باشند. بنابراین، در اکثر مواقع نمی توان نرمال بودن جنین ها از لحاظ ژنتیکی را با بررسی مورفولوژی تشخیص داد.. در مادران بالای 35 سال، ناهنجاری های کروموزومی به طور قابل توجهی بالاتر از زنان با سن کمتر می باشد.
حدود نیمی از تخمک های یک زن 35 ساله از لحاظ تعداد کروموزوم دچار مشکل می باشد.
در زنان با سابقه سقط مکرر یا شکست مکرر در IVF، افرادی که یک حاملگی قبلی با یک ناهنجاری کروموزومی داشته اند و مردانی با نتایج آنالیز اسپرم غیر نرمال به طور متوسط احتمال ایجاد جنین غیر نرمال بیشتر است.انجام روش array CGH برای جنین های تشکیل شده، شانس بارداری را به طور قابل ملاحظه ای افزایش می دهد. به طور کلی استفاده از این روش می تواند به افزایش بهبود موفقیت باروری با انتخاب جنین نرمال، افزایش میزان لانه گزینی در افراد تحت درمان با IVF و کاهش میزان سقط جنین کمک کند.
یکی از عللی که منجر به سقط مکرر و یا چندین IVF ناموفق می گردد، جابه جایی های متعادل کروموزومی در زوجین می باشد. در مواردی که یکی از زوجین دارای جابه جایی ذکر شده باشد، اکثریت جنین های تشکیل شده دارای ژنوم (ماده ژنتیکی) نامتعادل هستند و بسته به نوع و وسعت جابه جایی در زوجین، این جنین ها یا قبل از تولد از بین می روند و یا نوزادانی مبتلا به ناهنجاری های ژنتیکی متولد می شوند.
افزایش در میزان لانه گزینی در افراد تحت درمان با IVF
برخی از جنین ها که دارای ناهنجاری کروموزومی هستند، کاشت آن ها در رحم مادر با شکست مواجه خواهد شد. بنابراین، با انتقال جنینی با کروموزوم های نرمال، با استفاده از تکنیک array CGH ، می توان شانس موفقیت لانه گزینی را افزایش داد. در زوج هایی که تجربه شکست در کاشت مکرر دارند، انتظار می رود که حدود 65 درصد از جنین ها دارای ناهنجاری های کروموزومی باشند و با انجام روش array CGH می توان تنها جنین هایی که از لحاظ تعداد کروموزوم ها نرمال می باشند را انتقال داد.
کاهش میزان سقط جنین
در جمعیت عمومی، حدود 40 درصد تمام حاملگی های طبیعی، سقط می شوند و بیش از نیمی از سقط های سه ماهه ی اول بارداری ناشی از ناهنجاری های کروموزومی هستند. در روش PGD با کمک array CGH به ارزیابی تغییرات تعدادی کروموزوم ها و ناتعادل های کروموزومی پرداخته می شود و جنینی (یا جنین هایی) که با استفاده از این روش برای ناهنجاری های کروموزومی مورد بررسی قرار می گیرند، در صورت نرمال بودن، به رحم مادر منتقل می شوند. بنابراین انجامarray CGH ، به ویژه در افراد در معرض خطر (زنان با سابقه سقط مکرر یا شکست مکرر در IVF، افرادی که یک حاملگی قبلی با یک ناهنجاری کروموزومی داشته اند و مردانی که نتایج آنالیز اسپرم آن ها غیر نرمال است)، خطر سقط جنین را کاهش می دهد.
افزایش در احتمال تولد یک نوزاد سالم
برخی از حاملگی ها با ناهنجاری های کروموزومی، منجر به تولد یک کودک با ناهنجاری های شدید می شود. از سوی دیگر به در روش IVF تعداد جنین ها معمولاً حدود 5-15 عدد می باشد و انتقال تصادفی (عدم اطمینان از سلامت جنین) این ها باعث می شود که بسیاری از جنین های مبتلا به مشکلات تعدادی و ساختاری به رحم مادر انتقال داده شود، بنابراین پزشکان با این روش در جهت شناسایی جنین سالم برای انتقال، می توانند احتمال تولد یک نوزاد سالم افزایش دهند.
بررسی مشکلات ساختاری و تعدادی در مایع آمنیوتیک و یا پرز های کریونی
با استفاده از روش array CGH می توان علاوه بر اینکه مشکلات تعدادی کروموزوم ها را در تشخیص پیش از تولد بررسی نمود بلکه می توان مشکلات حذف و یا اضافه شدگی قسمت کوچکی از کروموزوم را بررسی مشخص نمود. این روش بسیار دقیق می باشد و با توجه به عدم نیاز به کشت سلول های پرز های کریونی و یا مایع آمنیوتیک، نتیجه آن حدود 3 روز بعد از دریافت نمونه مشخص می شود.
چه افرادی باید از روش PGD استفاده کنند؟
برخی نواقص مادرزادی ناشی از ناهنجاری های کروموزومی و خطرات ناشی از داشتن یک کودک با مشکلات تعدادی کروموزومی با افزایش سن مادر بیشتر می شود. زوج هایی که در معرض افزایش خطر داشتن جنین با مشکلات تعدادی کروموزومی هستند باید استفاده از تست PGD با روش array CGH را در نظر داشته باشند. این گروه از افراد عبارتند از:
- مردان با تعداد اسپرم کم
- زنان بیش از 35 سال سن
- زوج های که با استفاده از IVF باردار شده اند
- زوج هایی که سابقه بارداری با ناهنجاری کروموزومی داشته اند
- زوج هایی که چندین بار سقط جنین خود به خودی با علت ناشناخته را تجربه کرده اند
انتخاب جنین نرمال در این زوج ها با استفاده از تکنیک array CGH، تا حد زیادی خطر ابتلا به ناهنجاری های کروموزومی و سقط جنین را کاهش داده و موفقیت بارداری را افزایش می دهد.
سقط های مکرر
تقریبا 50٪ از سقط های خود به خودی در سه ماهه اول به دلیل ناهنجاری های کروموزومی تصادفی (de novo) رخ می دهد. مطالعات PGD در این زوج ها نشان داده است که 65٪ از جنین ها دارای ناهنجاری کروموزومی هستند و در 15٪ از زوج ها، تمام جنین ها دارای ناهنجاری کروموزومی هستند. تست array CGH با ارزیابی تمام 24 نوع کروموزوم، برای تشخیص هر گونه ناهنجاری کروموزومی تعدادی و ساختاری بزرگ مورد استفاده قرار می گیرد.
مطالعات بالینی انجام شده در سال 2012 در سطح دنیا نشان داده است که استفاده از این روش، میزان بارداری را دو برابر کرده است.
ناباروری مردان
قدرت باروری در مردان نیاز به کیفیت و کمیت خوب اسپرم دارد. زمانی که تعداد اسپرم کم باشد، درصد اسپرم های غیر طبیعی نیز افزایش می یابد و در نتیجه خطر ایجاد جنین هایی با آنیوپلوئیدی کروموزومی افزایش می یابد. تکنیک PGD برای غربالگری و شناسایی جنین های طبیعی از لحاظ آنیوپلوئیدی کروموزومی، می تواند موفقیت حاملگی برای زوج هایی که آنالیز اسپرم در مرد غیر طبیعی است را افزایش دهد. برای زوج هایی که تجربه ناباروری ناشی از مرد را دارند، حدود 65-55٪ از جنین ها بسته به شدت فاکتور مردانه ممکن است دارای ناهنجاری های کروموزومی باشند.
Data summary of cycles performed at IVI Group during 2011-2013
|
سن مادر ≥38 سال (%) |
شکست در لانه گزینی (%) |
سقط مکرر (%) |
فاکتور مردانه (%) |
پیش آگهی خوب (%) |
|
|
80 (روز سوم) |
65 (روز سوم) |
68 (روز سوم) |
60 (روز سوم) |
44.9 (بلاستوسیت) |
جنین های مبتلا به ناهنجاری |
|
20 |
25 |
35 |
40 |
41.7 |
میزان بارداری های بدون PGD |
|
50 |
58 |
60 |
65 |
69.1 |
میزان بارداری های با PGD |
در آزمایشگاه ژنتیک پزشکی مرکز درمان ناباروری شیراز، آزمایش array CGH قابل انجام می باشد.